یادداشت/ سیدمحمدحسین راجی (مدیر اندیشکده راهبردی سعداء)، محمدرضا خاتمی (پژوهشگر)، محسن فوجی (پژوهشگر)

 

ـــــــــــــــــــــــــــــــ

کره جنوبی ^[1]

کشوری ضعیف تحت حمایت امریکا

کره جنوبی که از سال‌های 1910 تا 1945 میلادی کشوری تحت استعمار ژاپن بود، در سال‌های 1945 تا 1948 نیز تحت اشغال نظامی امریکا قرار گرفت. طی سال‌های 1948 تا 1961 میلادی حکومتی بومی به رهبری «سینگمان ری» در این کشور شکل گرفت.

این حکومت که حدود سیزده سال تحت حمایت تمام‌عیار امریکا بود، نتوانست تحولی چشم‌گیر در اقتصاد کشور ایجاد‌ کند. درآمد سرانۀ مردم کره جنوبی در سال 1962 فقط 87 دلار ثبت‌ شده است که در آن زمان از کشورهای هائیتی، اتیوپی و یمن پایین‌تر بود. ۴۰ درصد مردم نیز از فقر مطلق رنج می‌بردند.[2]

بومی‌سازی اقتصاد و رشد چشم‌گیر کره

پس ‌از سقوط سینگمان ری، «ژنرال پارک» در 1961 به حکومت رسید و توانست در دورۀ حکومت خود با تدوین و اجرای یک استراتژی بومی اقتصاد کره را متحول ساخته، کشورش را در ردیف کشورهای پیشرفته قرار دهد.

تولید ناخالص کره جنوبی از ۳.۹ میلیارد دلار در سال ۱۹۶۰ با ۱۷۰۰ درصد افزایش به 66.9 میلیارد دلار در سال ۱۹۷۹ رسید[3]؛ نسبت سرمایه‌گذاری به تولید ناخالص ملی از 14 درصد در سال 1962 به 37.4 درصد در ۱۹۷۹ رسید[4]؛ امید به زندگی از 55 سال در 1960 میلادی به 65.5 سال در 1979 میلادی ارتقا یافت[5]؛ میزان صادرات از 3.8 درصد تولید ناخالص ملی در ۱۹۶۲ به 23.6 درصد در ۱۹۷۹ رسید[6]؛ تولیدات صنعتی از ۱۳.۶ درصد تولید ناخالص داخلی در دهۀ ۱۹۶۰ به ۳۰.۶ درصد در 1980 رسید؛ در این سال 21.6 درصد نیروی کار در کره جنوبی در حوزه صنعت فعال بودند که در مقایسه با سهم 1.5 درصدی صنعت از نیروی کار این کشور در سال 1960، رشد 1440 درصدی را نشان می‌دهد.[7]

هنگامی که ژنرال پارک روی کار آمد، کره جنوبی ‌کاملاً تحت سلطۀ امریکا و برای گذران امور خود وابسته به کمک‌های خارجی، به‌­ویژه کمک‌های امریکا بود. در نیمۀ دومِ دهۀ ۱۹۵۰ دولت واشنگتن تحت هدایت آژانس امریکایی توسعۀ بین‌المللی، یک برنامه تعدیل ساختاری در کره جنوبی به ­اجرا گذاشت که بر اساس آن، کمک‌های امریکا مشروط به اجرای برنامه‌های تعدیل توسط سئول‌ شد.[8]

اما ژنرال پارک به ­فراست دریافته بود که هدف واشنگتن، مستعمره­سازی نوین کره جنوبی با ابزار کمک مالی است. او در کتابی که با عنوان «ملت، انقلاب و من» در سپتامبر ۱۹۶۳ منتشر کرد، آشکارا علیه این سیاست واشنگتن موضع گرفت و اعلام کرد:

امریکا نباید از این کمک‌ها به ­عنوان یک اهرم فشار برای امریکایی ­کردن کره جنوبی بهره ببرد. کمک‌های امریکا باید ناظر به نیازهای ما باشد.[9]

وقتی که پارک در سال ۱۹۶۲ اولین برنامۀ پنجسالۀ توسعه خود را اعلام کرد، ‌امریکایی‌ها آن را خام و غیرممکن توصیف کردند. هدف این برنامه، ایجاد اقتصاد متکی به درون از طریق نگاه به داخل و ‌جای‌گزینی واردات بود. او ایجاد صنایع سنگین و شیمیایی را موتور رشد اقتصاد کشور می‌دانست و حرکت در این مسیر را مبنای عمل خود قرار داده بود.

پارک برای بازۀ زمانی ۱۹۶۲ تا ۱۹۶۴ نرخ رشد متوسط ۷.۱ درصدی را پیش‌بینی کرد. برخلاف تردیدهای مستشاران امریکایی که برنامۀ پارک را واقعی نمی‌دانستند، در این بازۀ زمانی میانگین نرخ رشد از هدفِ تعیین‌‌شده فراتر رفت و به 8.9 درصد رسید؛ تولید صنعتی کره به ­طور میانگین سالانه ۱۵ درصد رشد کرد و میانگین سالانۀ رشد صادرات به ۲۹ درصد رسید.[10]

البته واکنش ‌امریکایی‌ها به برنامه‌های ژنرال پارک، صرفاً ابراز تردید دربارۀ موفقیت این برنامه‌ها نبود. وقتی پارک با علم به مخالفت امریکا تصمیم خود برای ‌‌تأسیس شرکت توسعۀ صنعتی کره و اجرای یک برنامۀ تسعیر ارز[11] را تا ۴۸ ساعت قبل از اجرا از امریکا پنهان کرد، واشنگتن بسیار خشمگین‌ شد. ادوارد رایس[12]، معاون وقت وزیر خارجه امریکا، سفیر کره جنوبی در واشنگتن را برای مؤاخذه فراخواند، سئول را تهدید به قطع کمک مالی کرد و گفت:

متأسفانه کره جنوبی مسیر عدم مشورت با امریکا را در پیش گرفته است. اگر قرار است امریکا به کره جنوبی کمک‌ کند باید بداند چه برنامه‌هایی در دست اجراست. اگر بناست تلاش‌های امریکا بی‌ثمر شود، ما در ‌‌‌‌سیاست‌های کمک به کره جنوبی تجدیدنظر خواهیم کرد.[13]

در نهایت امریکایی‌ها تهدیدات خود را عملی ساختند و از اواسط دهۀ ۱۹۶۰ کمک‌‌های مستقیم خود به دولت کره جنوبی را، که ۷۰ درصد کمک نظامی و مرتبط با حضور نظامیان امریکایی در کره و ۳۰ درصد مابقی مربوط به غذا و لوازم مصرفی اولیه بود، قطع کردند.

وابستگی کره جنوبی به کمک‌های امریکا در سال‌های نخست حکومت پارک باعث‌ شد دولت وی تحت فشار، مجبور به پذیرش برخی برنامه‌های آژانس امریکایی توسعۀ بین‌المللی برای تعدیل ساختاری شود؛ تا جایی که در برنامۀ اول توسعۀ پنج‌ساله خود تغییراتی داد. اما هوشمندی دولت پارک این بود که هرگز تسلیم محض این برنامه‌ها نشد. او این برنامه‌ها را مطابق با راهبردهایی که خود ترسیم کرده بود، تغییر داد.

تجلی سیاست صنعتی کره را باید در برنامه‌های پنج‌سالۀ توسعۀ ملی که توسط هیئت برنامه­ریزی اقتصادی، یعنی بالاترین نهاد تصمیم‌گیر اقتصادی کره، تدوین و با دقتِ تمام به ­دست اجرا سپرده‌ شد، جست‌وجو کرد. اولین برنامۀ پنج‌ساله (1962ـ1966) شامل نخستین گام‌هایی بود که باید برای ایجاد ساختار صنعتی خودکفا برداشته ‌‌می‌شد. حوزه‌هایی نظیر الکتریسیته، کود کشاورزی، پالایش نفت، فیبرهای مصنوعی و تولید سیمان مورد توجه برنامۀ اول دولت پارک بود.

تأکید دومین برنامۀ پنج‌سالۀ توسعه (1967ـ1971) بر مدرن‌سازی ساختار صنایع و تولید داخلی اقلام وارداتی بود. برنامۀ پنج‌سالۀ سوم (1972ـ1976) روی صنایع سنگین و شیمیایی متمرکز بود. در این دوره صنایعی چون آهن، فولاد، حمل‌ونقل، لوازم الکترونیک، کشتی­سازی و محصولات پتروشیمی مورد توجه بودند که ـ چنان‌که در ادامه شرح خواهیم داد ـ در چهارچوب دست‌یابی سئول به خوداتکایی نظامی دنبال ‌‌می‌شدند. ‌نهایتاً هدف برنامۀ پنج‌سالۀ چهارم (1977ـ1981) حمایت از صنایع کره‌ای برای رقابت در بازارهای بین‌المللی بود.[14]

اگر بخواهیم ریشه‌‌های صنعتی ­شدن کره جنوبی را بررسی کنیم باید بگوییم رابطه تنگاتنگی میان صنعتی شدن این کشور و بخش نظامی آن وجود دارد؛ به­ گونه‌ای که سایر صنایع، یا مصرف­کنندۀ زیرساخت‌هایی بوده‌اند که برای صنایع دفاعی ایجاد شد یا از فناوری‌هایی بهره‌برداری کرده‌اند که در صنایع نظامی به­ دست آمده بود. این مسئله در تاریخ اقتصاد سیاسی کره جنوبی به ­قدری پررنگ است که برخی، صنعتی شدن این کشور را با عبارت «مدرنیتۀ نظامی» توصیف کرده‌اند.[15] اما کمتر گفته می‌شود که این مدرنیتۀ نظامی، واکنشی علیه محرومیت‌‌های نظامی و تحریم‌‌های تسلیحاتی امریکا علیه کره بوده است.

اواخر دهۀ ۱۹۶۰ میلادی، تنش میان کره شمالی و کره جنوبی بالا گرفته بود. در چنین شرایطی دکترین ریچارد نیکسون، رئیس‌جمهور وقت امریکا، اعلام‌ شد. طبق این دکترین، هم‌پیمانان واشنگتن در آسیا می‌بایست توان‌مندی‌های نظامی لازم برای دفاع از خود را کسب می‌کردند؛ این در حالی بود که امریکا طی بیش ‌از دو دهه حضور نظامی در کره جنوبی نه زیرساختی ایجاد کرده بود، نه فناوری نظامی­ای به سئول منتقل کرده بود و نه نیروی بومی ماهر تربیت کرده بود.[16]

پیرو تصمیم به خروج نیروهای امریکایی از خاک کره، ریچارد نیکسون وعده داده بود که علاوه ­بر اعطای کمک 1.5 میلیارد دلاری برای ارتقای توان تسلیحاتی کره جنوبی، تکنولوژی لازم را برای تولید تسلیحات مدل امریکایی در کره جنوبی در اختیار سئول قرار دهد. اما نه ­تنها هیچ­کدام از این وعده‌های واشنگتن عملی نشد، بلکه امریکا با این بهانه که دست‌یابی به تسلیحات خطرناک ممکن است انگیزه‌ای برای یک جنگ جدید میان دو کره‌ شده یا به مسابقۀ تسلیحاتی در منطقه دامن زند، محدودیت‌هایی را بر تولید و تجارت سلاح توسط پارک وضع و عملاً دولت کره را تحریم تسلیحاتی کرد.[17]

 پیتر بانسیوک کِوون، مورخ کره‌ای، می‌نویسد:

شوک دوقلوی خروج نیرو‌های نظامی امریکا از کره و اعمال محدودیت بر خرید تسلیحات از طرف واشنگتن، کره جنوبی را دچار بحرانی کرد که بازسازی اصولی نظام دفاعی آن را ضروری ساخت. در سرتاسر دهۀ ۱۹۷۰ ژنرال پارک به‌ صورت راهبردی هم «خوداتکایی نظامی» را دنبال ‌می‌کرد و هم «خودکفایی اقتصادی» را.[18]

بر اساس آنچه در گزارش کنگره امریکا از روابط سئول ـ واشنگتن آمده است، با وجود‌ این‌که امریکا محدودیت‌هایی را برای تولید و تجارت برخی اقلام دفاعی وضع و کره را از توسعۀ برخی توان‌مندی‌های نظامی منع کرد، دولت پارک با نادیده گرفتن و دور زدن محدودیت‌های امریکا راه خود را در پیش گرفت. اما دور زدن محدودیت‌های امریکا برای دست‌یابی به خوداتکایی نظامی کافی نبود؛ کره جنوبی نیازمند سرمایه‌گذاری عظیمی برای دست ­یافتن به چنین اهداف بلندپروازانه‌ای بود.

اولین و البته ساده‌ترین مسیری که پارک انتخاب کرد، دریافت تسهیلات مالی از کشورهای خارجی برای ‌تأمین سرمایۀ مورد نیاز بود. او به هیئت برنامه‌ریزی اقتصادی مأموریت داد که منابع مالی خارجی لازم برای احداث کارخانه‌های تولید تسلیحات را جذب‌ کند. اما پس‌ از 15 ماه مذاکره با طرف‌های خارجی از جمله ژاپن، امریکا و دولت‌های اروپایی، هیئت برنامه‌ریزی اقتصادی در تاریخ ۱۰ نوامبر ۱۹۷۱ رسماً به پارک گزارش داد که موفق به جذب تسهیلات مالی خارجی نشده است.[19]

برای نمونه، هیئت برنامه‌ریزی اقتصادی برای ‌‌تأسیس کارخانه فولاد، سراغ کنسرسیومی متشکل از 10 کشور غربی و پنج نهاد مالی بین‌المللی رفت تا از آن‌ها کمک بگیرد؛ اما طرف‌های خارجی به ­صراحت می‌گفتند که این پروژه از نظر اقتصادی ناممکن است.[20]

در چنین شرایطی که دولت پارک از دریافت منابع و تسهیلات و کمک خارجی ‌کاملاً ناامید‌ شده بود «او وُنچ اُول»، معاون وقت وزیر صنعت و تجارت، طرحی را به رئیس‌جمهور ارائه کرد که طبق آن، صنایع مدنظر با تکیه بر توان فنی و منابع موجود داخلی ایجاد ‌‌می‌شد. این طرح، شش محور اصلی داشت که اهمّ آن از این قرار بود که توسعۀ صنایع دفاعی باید در چارچوب توسعۀ صنایع سنگین و شیمیایی دنبال شود؛ دولت می‌بایست برجسته‌ترین شرکت‌های خصوصی موجود را انتخاب و آن‌ها را مکلف به تولید قطعات و ماشین­آلات مورد نیاز‌ کند.[21] پس‌ از بررسی این طرح «اُول»‌‌‌‌ به سِمَت مشاور عالی اقتصادی رئیس‌جمهور منصوب و مسئول اجرای پروژه‌ شد.

بر اساس اسنادی که پس‌ از دهه‌ها از طبقه‌بندی خارج‌ شد، برنامه‌ای تحت عنوان «بازسازی صنعت مطابق با توسعۀ صنایع سنگین و شیمیایی» تدوین‌ شد که دو هدف دست‌یابی به زیرساخت‌های تولید صنعتی و توان تولید تسلیحات را به ­طور هم­زمان دنبال می‌کرد.[22]

پارک در یک کنفرانس مطبوعاتی، آغاز برنامۀ توسعۀ صنایع سنگین و شیمیایی را با این جملات اعلام کرد:

بدین وسیله، سیاست توسعۀ صنایع شیمیایی و سنگین را اعلام می‌کنم که بر اساس آن دولت از این تاریخ به بعد، روی توسعۀ این صنایع متمرکز خواهد شد. هم‌چنین از آحاد ملت می‌خواهم که از هم‌اکنون جنبش ملی دست‌یابی به علم را آغاز کنیم. از همه می‌خواهم مهارت‌‌های فنی را بیاموزند، در‌‌ آن‌ها خبره شوند و توسعه‌شان دهند.[23]

صنایع شش‌گانۀ فولاد، ماشین­ آلات سنگین، کشتی ­سازی، صنایع شیمیایی، پتروشیمی، فلزات غیرآهنی و صنایع الکترونیک به ­عنوان صنایع اصلی در برنامه توسعۀ صنایع شیمیایی و سنگین انتخاب شدند که هر کدام سهم مشخصی در تولید تسلیحات نظامی داشتند.[24]

در تصویر زیر، این صنایع شش‌گانه و ارتباط آن‌ها با حوزۀ نظامی مشخص‌ شده است.

صنایع الکترونیک	فلزات غیرآهنی	صنایع شیمیایی و پتروشیمی	کشتی سازی	ماشین آلات سنگین	فولاد
تجهیزات مخابرات نظامی	مهمات	باروت	کشتی جنگی	سلاح گرم	مواد خام اولیه برای تسلیحات
تجهیزات پایش و مراقبت		نارنجک	قایق گشتی	توپخانه سنگین
تسلیحات هدایت‌شونده		بمب	زیردریایی	خودروی زرهی
		مین		جنگنده
		موشک

صنایع سنگین و شیمیایی دومنظوره در دهۀ 1970

 

ایجاد این زیرساخت‌ها، رابطه ­ای دوسویه میان بخش نظامی و تجاری کره برقرار کرد. صنایع دفاعی، انگیزه و محرک لازم را برای مدل‌سازی فناوری‌ها و تکنیک‌های مرتبط با صنایع سنگین و شیمیایی ایجاد کرد و شرکت‌های خصوصی کره جنوبی را که مجری پروژه‌های نظامی بودند، در صنایع تجاری توان­مند ساخت. به ­مرور فناوری‌ها و تکنیک­هایی که در ابتدا با سرمایه‌گذاری و هدایت دولت برای دست‌یابی به توان دفاعی تحصیل‌ شدند، توسط شرکت‌های مجری پروژه‌ها به حوزۀ تجاری سرریز شده، باعث تحول اساسی در این بخش‌ شدند.

یکی از مثال‌های بارز سرریز فناوری از حوزۀ نظامی به حوزه‌های تجاری، فناوری جوش فولاد است که شرکت صنایع سنگین «کیا» در سال ۱۹۷۶ در فرآیند تولید بدنۀ خودروهای زرهی موفق به کسب آن‌ شد. این پیشرفت، صنایع خودروسازی و کشتی‌سازی کره جنوبی را متحول ساخت. شرکت کیا هم با همکاری دیگر شرکت‌ها از جمله شرکت صنایع سنگین «دوو»[25] و شرکت صنایع «تونگیل»[26] موفق به تولید توپ سنگین‌ شدند. طولی نکشید که این شرکت‌ها به فناوری‌های لازم برای تولید ماشین‌آلات سنگین از جمله مواد و متالوژی برای فولادهای خاص، آلومینیوم با کشش بالا، فولاد ریخته‌گری، برنج، ماشین­آلات کنترل حرارت و… نیز دست یافتند.[27]

بسیاری از شرکت‌های عظیم کره‌ای که امروز در جهان شناخته‌ شده‌اند، موفقیت خود را مدیون پروژه‌های نظامی هستند که دولت ژنرال پارک برای دست‌یابی به توان تسلیحاتی تعریف کرد. برای نمونه، شرکت‌های «ال­جی» و «سامسونگ» مجری پروژه‌هایی در رابطه با سیستم‌های الکترونیکی و اطلاعاتی نظامی بودند؛ هیوندای، سامسونگ و دِوو مجری پروژه‌های مرتبط با خودروهای زرهی و قطعات آن‌ها بودند و هیوندای و دِوو، مجری پروژه‌های تولید زیر‌دریایی و دیگر تصمیمات مرتبط با نیروی دریایی بودند.[28]

صیانت از بازار داخلی

«چانگ­ هی پارک» در دورۀ ریاست‌جمهوری خود بر کره جنوبی، مقررات مختلفی برای صیانت از بازار داخلی این کشور در برابر سرمایه‌گذاران خارجی وضع کرد. سرمایه‌گذاری مستقیم خارجی در تولید کالا‌های مصرفی برای بازار داخلی کاملاً منع شد. از طرف دیگر، دسترسی سرمایه‌گذاران خارجی به بازار داخلی به ­شدت محدود شد و برای کالاهایی که توان داخلی برای تولید‌‌ آن‌ها وجود داشت، صرفاً اجازۀ سرمایه‌گذاری مستقیم خارجی به­ منظور بازاریابی بین­المللی برای تولیدات داخلی داده شد. کالا‌های وارداتی سرمایه‌گذاران خارجی به کره جنوبی به ­شدت تحت نظر بود و کنترل‌ می‌شد تا سرمایه‌گذاران، صرفاً آن دسته از کالا‌های سرمایه‌ای را وارد کره کنند که‌‌ اولاً، ضروری است و ‌‌ثانیاً، در داخل کره تولید نمی‌شود.[29] کل سرمایه‌گذاری خارجیِ انجام‌شده در دورۀ پارک، زیر یک میلیارد دلار بوده است. در این ‌‌سال‌ها سهم سرمایه‌گذاری مستقیم خارجی در اقتصاد این کشور به زحمت به نیم درصد تولید ناخالص داخلی رسید.[30]

اصلی­ ترین مشخصۀ دوران ریاست‌جمهوری پارک را می‌توان همان شعار معروف وی، یعنی «دفاع خوداتکا و اقتصاد خودکفا» دانست.

تصویر شماره 2: شعار معروف دوران ریاست‌جمهوری پارک در کره جنوبی؛ دفاع خوداتکا و اقتصاد خودکفا

 

او با تمام توان برای استقلال کشورش از سلطۀ سیاسی واشنگتن و وابستگی اقتصادی به امریکا تلاش کرد و همین مسیر، کره جنوبی را در زمرۀ کشورهای صنعتی قرار داد.

دو سال بیشتر از تدوین برنامۀ چهارم توسعه که در آن بر نگاه به خاورمیانه و اروپا به جای وابستگی به امریکا و ژاپن تصویب شده بود، نمی‌گذشت که ژنرال پارک توسط «جائه­گیو کیم»[31]، رئیس سازمان اطلاعات کره جنوبی ترور شد. او در اعترافاتش‌ پس ‌از دستگیری اظهار کرد که با حمایت امریکا دست به این اقدام زده است. بررسی‌هایی که درباره تلگراف‌های سفارت واشنگتن در سئول انجام شده، نشان می دهد «ویلیام گلی‌استین» سفیر وقت امریکا در کره جنوبی درباره امکان اینکه جائه­ گیو کیم ادعا کند سفارت امریکا مشوق او در ترور پارک بوده ابراز نگرانی کرده است. البته سال 1999 گلی‌استین بدون تشریح جزئیات فاش کرد که ایالات متحده امریکا «ناخواسته» در ترور پارک دخیل بوده است. آنچه در ملاقات جائه­ گیو کیم در روز ترور پارک با گلی‌استین گذشته، در زمان نگارش این کتاب از طبقه بندی خارج نشده و پرونده مزبور در وزارت خارجه امریکا که عنوان جائه­ گیو کیم را روی خود دارد، هنوز به مهر سری ممهور است.[32]

مدتی‌ پس ‌از ترور پارک، «چان دوهوان»، که از ژنرال‌‌های ارتش کره بود، با قتل­ عام مردم در شهر گوانگجو، قدرت را به ­دست گرفت و تغییرات اساسی در رویکردی که دولت پارک در پیش گرفته بود ایجاد کرد. او راه آزادسازی اقتصادی را به جای حمایت‌گرایی در پیش گرفت که این سیاست‌ پس ‌از او نیز ادامه یافت و با الحاق کره جنوبی به سازمان تجارت جهانی از روز ‌‌تأسیس این سازمان (اول ژانویۀ ۱۹۹۵) تثبیت شد. به این ترتیب، راه ورود سرمایۀ خارجی به کشور باز شد و نظارت بر فعالیت سرمایه‌گذاران خارجی بسیار کاهش یافت. همین مسئله باعث شد که در سال ۱۹۹۶ سرمایه‌گذاران خارجی یک‌صد میلیارد دلار به اقتصاد کره جنوبی تزریق و اقتصاد این کشور را وابسته به سرمایۀ خارجی کنند.[33]

اما درست یک سال بعد، صرفاً تحت ‌تأثیر یک شایعه پیرامون عدم توانایی کشور تایلند در ‌تأمین دلار کافی برای حفظ ارزش پول خود، سرمایه‌های خارجی از این کشور به ­سرعت بیرون کشیده‌ شد و چون تایلند به ­همراه کره جنوبی، سنگاپور و هنگ­ کنگ به ­عنوان ببرهای اقتصادی آسیا و فرصت‌های مناسب سرمایه‌گذاری معرفی‌ شده بودند، اعتماد به سرمایه‌گذاری در دیگر ببر‌های آسیا نیز سلب‌ شد و سرمایه‌گذاران خارجی یکی پس‌ از دیگری اقدام به بیرون آوردن سرمایۀ خود از این کشورها کردند. به این ترتیب، در سال ۱۹۹۷ سرمایه‌گذاری خارجی در کره جنوبی به منفی ۲۰ میلیارد دلار رسید؛ یعنی یک افت 120 میلیارد دلاری نسبت به سال گذشتۀ آن.[34]

این مسئله باعث شد تا کره جنوبی در بازپرداخت تسهیلات خارجی ناتوان گردد و به ورطۀ ورشکستگی کشیده شود. شبکه‌‌های تلویزیونی با به راه ­انداختن تبلیغاتی گسترده در کره جنوبی، شهروندان را به اهدای طلا‌های خود فرامی‌خواندند که پس ‌از ذوب برای ادای دیون کشور از آن استفاده شد. فقط در چند هفته، سه میلیون نفر گردن‌بند‌ها، مدال‌ها و نشان­‌های ورزشی خود را اهدا کردند. با این تفاصیل و حتی با‌ این‌که 200 تن طلا، که برای کاهش قیمت جهانی آن کافی بود، جمع ­آوری شده بود، سقوط ارزش پول کره هم‌چنان ادامه داشت.[35]

این بحران به موج خودکشی‌ها انجامید؛ بدین دلیل که خانواده‌ها شاهد نابودی دارایی‌هایی بودند که در طول زندگی خود پس‌انداز کرده بودند. ده‌ها هزار کسب‌وکار کوچک تعطیل شد. میزان خودکشی در کره جنوبی در سال ۱۹۹۸ میلادی ۵۰ درصد افزایش یافت. خودکشی در میان سالخوردگان بالای 60 سال بیش ‌از همه بود. پدر و مادر‌های سالخورده‌تر تلاش ‌می‌کردند که بار اقتصادی فرزندانِ جان­ به ­لب­ رسیدۀ خود را سبک کنند. مطبوعات کره هم‌چنین از افزایش نگران‌کنندۀ خودکشی‌‌های گروهی خانوادگی خبر می‌دادند که در آن پدران ابتدا اعضای خانواده را حلق‌آویز و سپس خودکشی ‌می‌کردند. مسئولین مربوطه خاطرنشان کردند که چون فقط مرگ رئیس خانواده خودکشی و مرگ دیگر اعضای خانواده قتل طبقه‌بندی می‌شود، رقم واقعی خودکشی‌ها به مراتب بیش ‌از آمارِ منتشرشده است.[36]

جدول زمانی تحولات اقتصادی کره جنوبی

تاریخ	رئیس‌جمهور (پادشاه)	اقدامات و رویدادها
1910 تا 1945 میلادی		·         کره جنوبی؛ مستعمرۀ ژاپن
سال 1945 تا 1948 میلادی		·         کره جنوبی؛ مستعمرۀ مستقیم امریکا
سال 1948 تا 1961 میلادی	سینگمان ری	·         حکومتی ‌کاملاً وابسته و تحت حمایت امریکا
سال 1961 میلادی	ژنرال پارک	·         آغاز حرکت بومی‌سازی اقتصادی کره جنوبی ·         شعار معروف «دفاع خوداتکا و اقتصاد خودکفا» ·         در اول حکومت پارک، کره جنوبی ‌کاملاً تحت سلطۀ امریکا و برای گذران امور خود وابسته به کمک‌های خارجی، به‌ویژه کمک‌های امریکا بود. ·         وضع مقررات مختلف برای صیانت از بازار داخلی کشور در برابر سرمایه‌گذاران خارجی ·         ممنوعیت سرمایه‌گذاری مستقیم خارجی در تولید کالاهای مصرفی برای بازار داخلی ·         میزان کمِ سهم سرمایه‌گذاری مستقیم خارجی در اقتصاد این کشور، کمتر از نیم درصد تولید ناخالص داخلی ·         اجازۀ واردات فقط به آن دسته از کالاهای سرمایه‌ای که ضروری‌اند و داخل تولید نمی‌شوند. ·          افزایش تولید ناخالص کره جنوبی از ۳.۹ میلیارد دلار در سال ۱۹۶۰ با ۱۷۰۰ درصد افزایش به 66.9 میلیارد دلار در سال ۱۹۷۹ ·         افزایش نسبت سرمایه‌گذاری به تولید ناخالص ملی از 14 درصد در سال 1962 به 37.4 درصد در ۱۹۷۹ ·         افزایش امید به زندگی از 55 سال در 1960 میلادی به 65.5 سال در 1979 میلادی ·         افزایش میزان صادرات از 3.8 درصد تولید ناخالص ملی در ۱۹۶۲ به 23.6 درصد در ۱۹۷۹ ·         افزایش تولیدات صنعتی از ۱۳.۶ درصد تولید ناخالص داخلی در دهۀ ۱۹۶۰ به ۳۰.۶ درصد در 1980 ·         افزایش سهم نیروی کار در صنعت از 1.5 درصد در سال 1960 با رشد 1440 درصدی به 21.6 درصد در سال 1980
سال 1962 میلادی	ژنرال پارک	·         درآمد سرانۀ مردم در سال 1962 فقط 87 دلار؛ پایین‌تر از کشورهای هائیتی، اتیوپی و یمن ·         فقر مطلق 40 درصد مردم ·         اولین برنامۀ پنج‌سالۀ توسعه، تأکید بر حوزه‌هایی نظیر الکتریسیته، کود کشاورزی، پالایش نفت، فیبرهای مصنوعی، سیمان و…
سال 1962 تا 1964 میلادی	ژنرال پارک	·         تحقق نرخ رشد 9/8 درصدی (یعنی بیشتر از پیش‌بینی اولیۀ 1/7 درصدی در طرح توسعه) ·         رسیدن میانگین رشد سالانۀ صادرات به 29 درصد ·         موضع پارک در برابر ‌‌‌‌سیاست‌های امریکا در کتاب ملت، انقلاب و من (1963)
اواخر دهۀ 1960 میلادی	ژنرال پارک	·         بالا رفتن تنش بین دو کره ·         خروج نظامیان امریکایی
سال 1967	ژنرال پارک	·         دومین برنامۀ پنج‌سالۀ توسعه: مدرن‌سازی ساختار صنایع و تولید داخلی اقلام وارداتی
سال 1970 میلادی	ژنرال پارک	·         اتخاذ راهبرد خوداتکایی نظامی و خودکفایی اقتصادی ·         سخن پیتر بانسیوک کِوون، مورخ کره‌ای، دربارۀ این راهبرد
اواخر 1971 میلادی	ژنرال پارک	·         عدم توان در جذب سرمایه خارجی برای خوداتکایی نظامی و آغاز طرح توسعۀ صنایع دفاعی در قالب صنایع سنگین و شیمیایی
سال 1972 تا 1976 میلادی	ژنرال پارک	·         طرح «او وُنچ اُول»، معاون وقت وزیر صنعت و تجارت ·         سومین برنامۀ پنج‌ساله توسعه با تأکید بر صنایع سنگین و شیمیایی، همانند فولاد، الکترونیک، کشتی‌سازی و محصولات پتروشیمی در چهارچوب خوداتکایی نظامی ·         شرکت‌های صنایع سنگین مانند ال‌جی، هیوندای، سامسونگ، کیا، دِوو، تونگیل ·         جنبش ملی دست‌یابی به علم
سال 1977 میلادی	ژنرال پارک	·         آغاز چهارمین برنامۀ پنج‌سالۀ توسعه کره جنوبی با محوریت نگاه به خاورمیانه و اروپا به جای امریکا
سال 1979 میلادی	چان دوهوان	·         ترور ژنرال پارک با پشتیبانی ‌امریکایی‌ها ·         روی کار آمدن چان دوهوان و اتخاذ رویکرد آزادسازی تجارت
سال 1995 میلادی		·         الحاق به سازمان تجارت جهانی ·         تثبیت رویکرد تجارت آزاد و عدم حمایت‌گری از صنایع داخلی
سال 1996 میلادی		·         سرازیر‌ شدن حدود 100 میلیارد دلار سرمایه خارجی به کره جنوبی ·         وابستگی‌ شدید اقتصاد به سرمایه‌گذاری خارجی ·         کاهش نظارت بر فعالیت سرمایه‌گذاران خارجی
سال 1997 میلادی		·         بروز اولین ضربه ناشی از وابستگی اقتصادی به سرمایه‌گذاری خارجی ·         بحران اقتصادی شرق آسیا ناشی از یک شایعه، پیرامون عدم توانایی کشور تایلند در ‌تأمین دلار کافی برای حفظ ارزش پول خود ·         موج‌ شدید خروج سرمایۀ خارجی از کره ·         کاهش سطح سرمایۀ خارجی تا منفی 20 میلیارد دلار و قرار گرفتن کره در مرز ورشکستگی
سال 1998 میلادی		·         افزایش‌ شدید موج خودکشی‌ها، افزایش بیش از 50 درصدی خودکشی‌ها، از جمله خودکشی‌های دسته‌جمعی و خانوادگی

جدول زمانی تحولات اقتصادی کره جنوبی

 

تمام اقدامات دولت کره جنوبی و حمایت های دولت و مردم این کشور باعث شد تا امروز این کشور بتواند در حوزه صنایع حرفی برای گفتن داشته باشد تا جایی که شرکت هایی مثل سامسونگ و هیوندای جزو شرکت های پیشرفته و معروف دنیا باشند. امروزه از هیوندای موتو به عنوان سومین خودروساز بزرگ جهان و از صنایع سنگین هیوندای به عنوان بزرگترین شرکت کشتی سازی جهان یاد می شود و مردم کره جنوبی، از کشور خود به عنوان جمهوری سامسونگ یاد می کنند!

گفتنی است، این شرکت ها که شرکت های خانوادگی هستند و به طور معمول چندین شرکت های وابسته در صنایع مختلف دارند، در دولت ژنرال پارک ده ها سال در قالب یاانه ها، وام های صادراتی، وام های تجات و مشوق های مالیاتی مورد حمایت قرار گرفتند که این حمایت ها باعث شد تا به ستون های اقتصاد کره جنوبی تبدیل شوند.

 

[1] مطالبی از این بخش، برگرفته از کتاب‌های زیر است:

سید یاسر جبرائیلی، دولت و بازار: الگویی پویا برای روابط متقابل، کتاب فردا، قم، 1399؛

Ha ـ Joon Chang, Kicking away the ladder: Development Strategy in Historical Perspective, Anthem Press, UK, 2002;

Ha ـ Joon Chang, Bad Samaritans: The Myth of Free Trade and the Secret History of Capitalism, Bloomsbury USA, 2007.

[2]. Kim, Kwan S., The Korean Miracle (1962 ـ 1980) Revisited: Myths and Realitiesin Strategy and Development, Helen Kellogg Institute for International Studies, University of Notre Dame, 1991.

[3]. https://data.worldbank.org/indicator/NY.GDP.MKTP.CD?locations=KR.

[4]. https://www.theglobaleconomy.com/South-Korea/capital_investment.

[5]. https://data.worldbank.org/indicator/SP.DYN.LE00.IN?locations=KR.

[6]. https://data.worldbank.org/indicator/NE.EXP.GNFS.ZS?locations=KR.

[7] .Jung ho yoo, The industrial policy of the 1970s and the evolution of the manufacturing sector in korea, no.9017, korea development institute, 1990, p.7.

[8]. Kim Byung ـ Kook and Ezra F., The Park Chung Hee Era, The Transformation of South Korea, Vogel, 2013, p.211.

[9]. Ibid., p. 133.

[10]. Eun Mee Kim, Big Business, Strong State: Collusion and Conflict in South Korean Development, 1960 ـ 1990, state university of New York press, Albany, 1997, p. 105.

[11]. عملیات تبدیل معاملات ارزی به واحد پول ملی.

[12]. Edward Rice.

[13]. Donald stone Macdonald, US ـ Korean relations from liberation to self ـ reliance: the twenty ـ year record: an interpretive summary of the archives of the US department of state for the period 1945 to 1965, westview press, 1992, p. 218.

[14]. William shaw, Andrea Matles savada and Library of US Congress, South Korea: a country study, Federal Research Division, Washington, D.C, 1992.

[15]. Moon seungsook, militarized modernity and gendered citizenship in south korea, duke university press, 2005.

[16]. Kwon peter banseok, beyond patron and client: historicizing the dialectics of US ـ ROK relations amid park chung hee’s defense industry development in south korea 1968 ـ 1979, seol journal of Korean studies 30.2:185 ـ 216, 2017, p. 18.

[17]. Kwon, Peter Banseok, Mars and Manna: Defense Industry and the Economic Transformation of Korea under Park Chung Hee, Korea Journal, vol. 58, No. 3, 2018, pp. 15 ـ 46.

[18]. Ibid, p. 19.

[19]. Hyung ـ A kim, korea’s development under park chung hee, routledge, 2004, p. 166.

[20]. Sudip Chaudhuri, Government and Economic Development in South Korea, 1961 ـ 79, Social Scientist, 1996.

[21]. Hyung ـ A kim, korea’s development under park chung hee, routledge, 2004, p. 167.

[22]. Kwon, Peter Banseok, Mars and Manna: Defense Industry and the Economic Transformation of Korea under Park Chung Hee, Korea Journal, vol. 58, No. 3, 2018.

[23]. Hyung ـ A kim, korea’s development under park chung hee, routledge, 2004, p. 165.

[24]. Kwon, Peter Banseok, Mars and Manna: Defense Industry and the Economic Transformation of Korea under Park Chung Hee, Korea Journal, vol. 58, No. 3, 2018.

[25]. Daewoo Heavy Industries.

[26]. Tongil Industries.

[27]. Kwon, Peter Banseok, Mars and Manna: Defense Industry and the Economic Transformation of Korea under Park Chung Hee, Korea Journal, vol. 58, No. 3, 2018, pp. 32 ـ 33.

[28]. Ibid, p. 36.

[29]. Sudip Chaudhuri, Government and Economic Development in South Korea, 1961 ـ 79, Social Scientist, 1996.

[30]. Data.worldbank.org.

[31]. Kim Jae ـ gyu.

[32]. http://www.newdaily.co.kr/site/data/html/2011/01/18/2011011800051.html.

[33]. Irma Adelman, Lessons from (S) Korea, Zagreb International Review of Economics and Business, Vol. 2, No. 2, 1999, pp. 57 ـ 71.

[34]. Ibid.

[35]. Naomi Klein, The Shock Doctrine: The Rise of Disaster Capitalism, Random House of Canada, 2007, p. 265.

[36]. “Elderly Suicide Rate On The Increase”, Korea Herald, (Seoul), October 27, 1999; “Economic Woes Driving More To Suicide”, Korea Times, (Seoul), April 23, 1998.