تاریخ شفاهی نظام سلامت کشور؛دکتر قانعی

بسم الله الرحمن الرحیم

تاریخ شفاهی نظام سلامت ایران به ویژه در دوران معاصر؛ این برنامه با حضور دکتر مصطفی قانعی

تاریخ: 1 آبان 1401/ لینک

سمت ها
رئیس انستیتو پاستور در دوران ریاست دکتر قاضی زاده هاشمی 1390
دبیر ستاد توسعه زیست فناوری معاونت علمی فناوری ریاست جمهوری
معاون پژوهشی دانشگاه علوم پزشکی اصفهان
ریاست دانشگاه علوم پزشکی اصفهان
معاون پژوهشی وزارت بهداشت در سال 1388
رئیس کمیته علمی مبارزه با کرونا
عضو علمی شورای مشورتی سازمان منع سلاح های شیمایی یا opcw وابسته به سازمان ملل

تحصیلات
دکتری عمومی
فوق تخصص داخلی (درمان مجروحان شیمیایی)

خدمات
افشا سازی ماجرای استفاده از سلاح شیمیایی در جنگ تحمیلی در دادگاه لاهه
راه اندازی مرکز خدماتی برای مجروحان شیمیایی
تغییر پروتکل درمان مجروحان شیمیایی در نتیجه تشخیص دقیق و کاهش آمار مرگ در میان مجروحان شیمیایی
کشف بیماری جدیدی به نام ریه خردلی و تأیید معتبر ترین مراکز بین المللی حوزه سلامت ریه و ایجاد ده ها دوره تخصصی برای متخصصان خارجی به جهت تشخیص این بیماری
مؤسس دفتر فناوری در وزارت بهداشت
راه اندازی شرکت های دانش بنیان در حوزه سلامت

نکات مصاحبه

توسعه، هدفی مهمّ

جای خالی ساختار تولید و تحقیق در نظام سلامت

به هرحال ما پژوهشگاه زدیم و هم زمان با زمانی که خانم دکتر دستجردی وزیر بهداشت شدند، آقای دکتر لاریجانی معرفی کرده بود که بنده برای پژوهش بنده مناسب هستم و الا خانم دکتر هم من را نمی شناخت، ما به هر حال معاونت پژوهشی وزارت خانه را قبول کردیم. آن جا اولین چیزی که من دیدم این بود که نظام سلامت برای خودش یک دانشکده دارو سازی دارد، یک دانشکده پزشکی دارد، خودش قیمت گذاری دارد، سازمان غذا و دارو دارد، اما هیچ ساختاری برای تولید و تحقیق نیست! در آن جا برای اولین بار دفتری به نام فناوری ها را تأسیس کردم و یادم هست یکی از نهاد های نظارتی ورود کرد و گفت شما حق ندارید و حتی به مجلس که رفتم به هرحال آقای دکتر مرندی در مجلس از ما خیلی استقبال نکردند و گفتند که این کار ها کار شما نیست اما من اصرار کردم که این مسیر درست است و باید وزارت بهداشت یک پیوست فناوری برای خود داشته باشد و این فکر بعدا اثر خودش را در تحریم ها نشان داد، وقتی همه قابلیت ها دست خودمان هست و می توان خودمان مدیریت کنیم، چرا مدیریت به سمت خارج می فرستید و از داخل مدیریت نمی کنید؟!

ثمره تحقیقات

به هر حال اخذ رتبه های صعود خیلی عجیبی که ما درپژوهش داشتیم هم جای تأمل و توجه دارد، مثلا در رتبه علمی از 51 به 16رسیدیم، این نتیجه حاصل کار همین مراکز تحقیقاتی بود، در مجلات ما رتبه اول کشور شدیم، در ایندکس کردن، در تشکیل شبکه ها و نت ورکینگ خیلی خوب حرکت کردیم، تلاش کردیم تمام آن دستاورد ها را از معبر تحقیقات درست کنیم، اما یک هماهنگی خوبی هم بود

ستاد زیست فناوری؛ حرکت از بدنه نخبه

یک هوشمندی ای را ایرانیان داشتند و باید تبریک گفت که زمان آقای عارف، موضوع زیست فناوری را پیش ایشان بردند و تجربه کوبا و کمیته زیست فناوری درست کردند، آقای عارف آن زمان سِمَت معاون اولی داشتند، بعد ایشان آدم دانشمندی بودند و خوب مطلب را می گرفت، این جای تبریک دارد، هم آنهایی که بردند و هم ایشان که این را شکل داد، بعد شد ستاد توسعه زیست فناوری و بعد معاونت علمی که درست شد این ستاد را دادند ذیل معاونت، اما این قبلش درست شده بود و ما برای زیست فناوری سند داشتیم، واقعا نشان میدهد که بعضی حرکتها از حاکمیت شروع نمی شود! از دانشمندان شروع می شود و حاکمیت را هم همراه می کنند و از فرصت استفاده می کنند.

امنیت غذایی با بیوتک

یکی از مسائلی که شما دارید مسئله غذایتان هست، کشوری که در حال وارد کردن غذایش هست اصلا استقلالی ندارد، ایمنی که به دست وزارت بهداشت است، یکی هم بحث سلامتتان هست، دارو ها در حال تبدیل شدن به بیوتک هستند، دارو های مشخص و هدف رسان، یعنی در دنیا تبدیلی صورت می گیرد، اینطور نمایش دادم که نمی خواهد شما محاسبه کنید، آمار نامه دارویی هست، سالهای قبلش این عدد یک میلیارد دلار بوده است، اما ما می بینیم این یک میلیارد دلار اسمش در آمارنامه نیست، دیگر هیچ کس نمی تواند بگوید این کار شما نیست، کسی هم نمی تواند بگوید از خارج وارد کرده است، زیرا ارز می خواسته است، ارزی بابت این ها پرداخت نشده است، این خیلی مشخص است، یک میلیارد دلار را ضرب کن در هر ارزی می خواهی، بعد بگو چقدر در این بخش هزینه کردی که اینقدر دستاورد داشته است. اینکه یک رویکردی شما از زیست فناوری به دست بیاورید و به مسئول بگویید من امنیت غذایی تو را با این روش تأمین می کنم، در این زیست فناوری 500 تا شرکت درست شد و من عرض کردم رویکرد مرکز تحقیقات هم شرکت محور شد، اینها بیشترین پول را از صندوق نوآوری و شکوفایی گرفتند و اولین رتبه صادراتی کشور را در دانش بنیان ها داشتند.

دو مسئله مهم در ستاد زیست فناوری

من دو مسئله در ستاد زیست دیدم، یکی اقتصاد و یکی امنیت. الان کشور را شما نگاه کنید، به گونه ای دارد امنیتی می شود، یا به خاطر دشمنانش و هم ژئوپلتیک بودن در منطقه و هم اقتصادی که ده سالی هست که مقام معظم رهبری می گویند این شعار سال باید طوری تدوین بشود که مسئولین اقتصاد و معیشت یادشان نرود.

سهم 80%درصدی مردم در سلامت

من فکر می کنم اگر برگردیم و فلش بک به نظام سلامت بزنیم که شما گفتید چگونه ساختار به آن بدهیم، همیشه وزرای بهداشت می گفتند که ما چه اندازه در سلامت مردم دخیل هستیم؟! 20% در سلامت مردم دخیل هستیم، میگوییم پس 80% اش چه می شود؟! غذای روزمره مردم می شود آن 80% درصد، این را چه کسی می خواهد درست کند؟!

راه حل سلامت غذایی

ما در ستاد زیست گفتیم برای این راه حل داریم، مثال زدیم و گفتیم شما نزدیک به 600 میلیون دلار کود شیمیایی وارد کردید، نیترات دارد می دهید و این نیترات ماده ای سرطان زاست، در این که ما تردیدی نداریم، ما اومدیم یک باکتری درست کردیم، در علوم پنجم هم بود که از خاک نیترات را بگیر و به ریشه بده، جایش یک باکتری نشاندیم و این شده ارگانیک، نه سرطان زاست و نه خاک از بین می رود و ارزی هم نمی خواهد، این راه حل یک راه حل زیستی، ضمناً 10% هم بهره وری کشاورزیتان بالا می رود.

ضعف اصلی ما؛ عدم استفاده از دانش روز

{در برنامه گفتگوی خبری دکتر مصطفی قانعی: ویژگی اقتصادی که باید طراحی بشود هم باید عدالت و هم اقتصاد را، هردو مبتنی بر دانش پیش برود، حالا اگر دقت کنیم در حوزه کشاورزی، می بینیم معیشت مردم به دلیل اینکه هزینه های کشاورزی بالا رفته است و بعضی آفت ها برای کشاورز مشکل ایجاد کرده است و قیمت ها برای مردم مشکل درست کرده است، نه دولت می تواند بگوید این هزینه ها را بدهد، چون می گوید هزینه خارجی اش ارزان تر در می آید و نه کشاورز می تواند ارزان تر بدهد و نه مردم می توانند از این بیشتر بخرند، حالا زیست فناوری می گوید من راهی را به کشاورز ارائه می دهم که بتواند هم قیمتش را پایین تر بیاورد و هم بهره بروی اش را بیشتر کند، مثلا می گوید من این نهال را به شما بدهم، آفت کمتری دارد و سموم هم نمی خواهد بهره وری اش هم بیشتر است، شما تصور کنید در این معادله ای که علم را وارد کردید، مردم از قیمت پایین آن نفع می برند، کشاورز از فروشش نفع می برد و دولت از اینکه رقابتی کرده است اقتصاد و تولیدش را نفع می برد. بنابر این ضعف و مشکل اصلی ما این است که در تولیداتمان از دانش و فناوری روز استفاده نکردیم، مثلا شما در صنعت گوشت اگر در نظر بگیرید، می گویید چرا باید گوشت در اینجا این قیمت باید باشد و از خارج که می خرم این قیمت، به خاطر این که او آمده است و کاری کرده که گوسفندش با کمترین خوراک بیشترین گوشت را به او عائد کند، این یعنی اینکه فناوری زیستی را شما در تولید دام آوردید. }

زیست فناوری، فاصله فقیر و غنیّ را کم می کند

ما آمدیم و یکی یکی مثال های این شکلی زدیم، زیست فناوری می گوید این گوسفند یک قلو زاست و من دو قلو زا می کنم، خوب معیشت این دامدار دو برابر می شود، گوشت وارداتی چه می شود؟! این می شود زیست، امروز شما آقای دکتر نصر را که می بینید بز فلان تربیت می کند، این ها محصولات زیستی ای هست که حمایت شد و من آن جا گفتم بحث من این است، فاصله فقیر و غنی را کم می کند، دسترسی را بهتر می کند و معاش مردم را بهتر می کند، فقر را که بگیرید آسیب های روانی کمتر می شود، بنابر این مانند کسانی که یک دفعه یک چیزی وسط می آورند و همه را مات می کنند، برگ برنده زیست فناوری، می تواند چندین مشکل را با هم حل کند.

در حوزه زیست فناوری،ما در سطح بین الملل جا افتادیم …

راه توسعه در گروِ ادغام

من در اینجا یک مفهوم را گرفتم و بعد از این سه دهه حرفم این است که این را باید ادغام یافته دید، در شورای عالی سلامت، جایی که رئیس جمهور می نشیند و این موارد را به آن جا برد، ما راه حل را ارائه می دهیم که اقتصاد درست بشود، معیشت فقیر درست بشود، دسترسی درست بشود، من چندین مثال زدم، گفتم شما می گویید گوشت گوسفند چند درصد پروتئین دارد، 50% یا 60% آن پروتئین است، آقا اسپرولینا 70% پروتئین است، اسپرولینا در خلیج فارس و دریای مازندران بیداد می کند، شما اصلا لازم نیست، با آب شور می توانی هرچه خواستی و الان شکل گرفت، این ها مسائلی هست که شما باید فکر کنید که با ارزان ترین قیمت چگونه می توانید راه حلی را ارائه کنید که هم زیست فناور سیر بشود و هم اگر باران نیامد معیشتت به مشکل نخورد و هم تغذیه مردم دچار مشکل نشود. این ها نکاتی هست که دیگر باید مفاهیم و الگو و روش ها را ارائه بدهید، دیگر جای این نیست که خودت یک شرکتی را تأسیس کنید، باید هدایتگری کرد، پروموت کرد و باید پیشران بود. باید پیشرانی چند بخش را به عهده بگیریم، حالا می خواهد علوم باشد یا …، الان بیشترین بازیگر های ما در حوزه زیست فناوری فارغ التحصیل های مهندسی هستند که یاد دارند روی ژن دست کاری کنند و مهندسی ژنتیک بلد هستند و اصل پزشک نیستند، حالا شما حساب کنید که من راهبر سلامت می خواهم بیماری را از مردم بگیرم، چاقی را بگیرم، باید راه حل بدهیم دیگر، من این راه حل ها را در زیست فناوری تماماً دیدم، این راه حل هایی که برای این اقلیم و جامعه است.

عالم مسخَّر ماست

من وقتی یک پیوست به اسم شور ورزی را در زیست فناوری راه اندازی کردم، گفتم الان آب شور شد باید همه بمیرند و باید شور ورزی را راه بیندازید، گیاهان بنا به دستور ما عمل می کند، عالم مسخَّر ما هست، ما باید بلد باشیم که این را به شوری عادت بدهیم و لازم نیست برنج حتما آب شیرین داشته باشد، شما دیدید چینی ها کار کردند و به نتیجه رسیدند، در کنار دریا برنج کاشتند، بنابر این، این که ما عزا بگیریم الان باران نیامده است و برنج و گندم نداریم خوب راه حل های دیگری که داریم، من از این جهت به این نتیجه رسیدم که و باید بگویم، به هر مسئولی باید بگویم که برون رفت برایت پیدا کردم، من نمی گویم نفت کار خودش را نباید بکند، کار خودش را بکند، ما نمی گوییم معادن کار نکنند، آن ها هم کار خودشان را بکنند، اما یک برون رفت است که سلامت و اقتصاد و امنیت ات را و همچنین معیشت و رفع فقر را یک جا تأمین می کند.

باید طبیب دوّار شد

نکته دوم، من مجدد باز می گردم به نظام سلامت چون شما بنیان را بر نظام سلامت گذاشتید و من هم فقط می خواهم دائما از زیست به سلامت بیایم. سوال بعدی این است که مگر می شود بقیه اجزاء زیست محیط سالم نباشند من سالم باشم؟! نمی شود حیوان و گوسفند بروسلولز داشته باشد و من سالم باشم، این واکسن می خواهد، بنابر این ما باید پایمان را از وزارت بهداشت آن طرف تر بگذاریم و طبیب دوّار بشویم، منتهی با فناوری، برویم نگاه کنیم این طیور را آنفولانزا دارد از بین می برد و برایش واکسن درست کنیم، آن هم واکسن بومی، نه واکسنی که از هند بیاوریم که اصلا سوش آن جا با ایران فرق می کند، نگاه کنید ببینید گوسفند برای این که از بین نرود واکسن بسازیم، من جمله بیل گیتس را که دو هفته پیش گفت را می گویم که من 200 برابر در واکسن سود کردم که هیچ سودی، یک تومان ام شد 200 تومان که هیچ سودی به این نمی رسد.

امنیت و سلامت مردم، دو نکته اساسی

من از ستاد زیست این را یاد گرفتم می شود همیشه به یک چیز فکر کرد، سلامت مردم و امنیت مردم. این مفهوم را از یک حدیث گرفتیم، امام صادق علیه السلام می فرماید دو تا چیز باشد کافی است، یکی امنیت و یکی سلامت، حالا شما یک کاری کنید سلامت طیور، سلامت انسان، سلامت درختان، سلامت سبزی خوردن، دیگر صحت که مخصوص انسان نیست، صحت را که گسترش بدهید هست، این در قانون برنامه هم آمده بود که هر کس هر کاری می کند باید برایش یک پیوست سلامت هم درست کند، گفتم ما نرسیدیم این ها را خوب شکل بدهیم یعنی شما اگر پتروشیمی بروید می بینید که اصلا پیوست سلامتی در کار نیست، چون نه وزارت بهداشت بلد است و نه آن بلد است.

فناوری زیستی، راه حل نظام سلامت و کشور

من فکر می کنم یکی از راه حل های اساسی نظام سلامت این است که به راه حل های زیستی پناه بیاورد، به فناوری ها که هم دانشجو های فارغ التحصیلش را مشغول کند، هم معیشت مردم فقیرش را تأمین کند، هم ثروت کشورش را چند برابر کند و هم امنیتش را درست کند و هم بداند اگر حادثه بیولوژیک رخ داد قدرت واکنش سریعش به نحوی هست که دو ماهه واکسن می سازد، این ها را وقتی با هم دیگر جمع می کنیم می بینیم، مطلوب یک حکمرانی صحیح این است که این دو ابزار را کنارش داشته باشد و این یک علمی هست که در کنار حکمران این دو امکان را برایش فراهم می کند، این چیزی بود که من فکر می کنم اگر یک دهه دیگری باقی بود، باید این را به نظام تزریق کنیم، نه نظام سلامت، در نظام.

گزارش تفصیلی

(ادامه قسمت قبل)

من سال 76 از اصفهان آمدم و الان در دانشگاه بقیة الله هستم، اما آن وقتی که به اصفهان آمدم جوان ترین دانشیار کشور بودم و آن جا دانشیار بودم و منتقل شدم به اینجا، در این جا هم به هر حال امتحان بورد بود و دادیم و دیگر کار معاونت پژوهش بقیة الله را با توجه به آن سابقه شروع کردم و بعد از آن به هر حال اولین پژوهشگاه را در بقیة الله زدم و به دنبال گسترش مراکز بودم، در شورای گسترش گفتند این مرض مرکز تحقیقات دارد و هر کجا می رود به دنبال توسعه است. به هرحال ما پژوهشگاه زدیم و هم زمان با زمانی که خانم دکتر دستجردی وزیر بهداشت شدند، آقای دکتر لاریجانی معرفی کرده بود که بنده برای پژوهش بنده مناسب هستم و الا خانم دکتر هم من را نمی شناخت، ما به هر حال معاونت پژوهشی وزارت خانه را قبول کردیم. آن جا اولین چیزی که من دیدم این بود که نظام سلامت برای خودش یک دانشکده دارو سازی دارد، یک دانشکده پزشکی دارد، خودش قیمت گذاری دارد، سازمان غذا و دارو دارد، اما هیچ ساختاری برای تولید و تحقیق نیست! در آن جا برای اولین بار دفتری به نام فناوری ها را تأسیس کردم و یادم هست یکی از نهاد های نظارتی ورود کرد و گفت شما حق ندارید و حتی به مجلس که رفتم به هرحال آقای دکتر مرندی در مجلس از ما خیلی استقبال نکردند و گفتند که این کار ها کار شما نیست اما من اصرار کردم که این مسیر درست است و باید وزارت بهداشت یک پیوست فناوری برای خود داشته باشد و این فکر بعدا اثر خودش را در تحریم ها نشان داد، وقتی همه قابلیت ها دست خودمان هست و می توان خودمان مدیریت کنیم، چرا مدیریت به سمت خارج می فرستید و از داخل مدیریت نمی کنید؟! به هر حال اخذ رتبه های صعود خیلی عجیبی که ما درپژوهش داشتیم هم جای تأمل و توجه دارد، مثلا در رتبه علمی از 51 به 16رسیدیم، این نتیجه حاصل کار همین مراکز تحقیقاتی بود، در مجلات ما رتبه اول کشور شدیم، در ایندکس کردن، در تشکیل شبکه ها و نت ورکینگ خیلی خوب حرکت کردیم، تلاش کردیم تمام آن دستاورد ها را از معبر تحقیقات درست کنیم، اما یک هماهنگی خوبی هم بود.
وزیر خودش می نشست در جلسات فناوری و شوق داشتند برای اینکه یک دارویی داخلی بشود و صدا وسیما هم خیلی خوب همکاری می کرد و موجی در کشور راه افتاد که همه برویم شروع کنیم به ساخت. 90 میلیارد هم معاون علمی تأسیس شده بود جایی خرج نداشت، ما به هر حال از پول های او هم آوردیم در نظام سلامت و شروع کردیم به تولید.
من خوشحال شدم وقتی دیدم این حرکت جریان سازی شد و دیگر دست ما هم نبود، خودش شروع کرد به ادامه دادن کار خودش را ولیکن خیلی از مفاهیم دیگر را نرسیدیم پیاده کنیم، این چیزی بود که چهار سال طول کشید تا دولت عوض شد و ما هم از معاونت پژوهش جای دیگری در پاستور رفتیم.

مجری: به هر حال یک تجربه ای فکر می کنم قریب به سه دهه هست که شما به عنوان پزشک، به عنوان مدیریت در حوزه سلامت درگیر بوده اید و تمرکز داشته اید بر حوزه پژوهش و فناوری، به هر حال یا از مسیر معاونت پژوهشی دانشگاه یا معاونت پژوهشی وزارت خانه، معاونت پژوهشی مدیریت به نوعی و ریاست پاستور به عنوان یک مرکز آموزشی پژوهشی و در ستاد زیست فناوری. از طرف دیگر ما می خواهیم در کشور آمایش داشته باشیم که چه حوزه هایی قابل پرداختن هست یا اولویت های ما کجا می تواند باشد و مزیت نسبی در این حیطه ها داریم، چه به لحاظ منابع انسانی و چه به لحاظ موقعیت های مختلف کشور، باز فکر می کنم حداقل یکی از این چند محور اصلی کشور می تواند محل توجه قرار بگیرد باز هم زیست فناوری هست، چه کردیم و چه شد و چه باید بشود؟!

دکتر: یک هوشمندی ای را ایرانیان داشتند و باید تبریک گفت که زمان آقای عارف، موضوع زیست فناوری را پیش ایشان بردند و تجربه کوبا و کمیته زیست فناوری درست کردند، آقای عارف آن زمان سِمَت معاون اولی داشتند، بعد ایشان آدم دانشمندی بودند و خوب مطلب را می گرفت، این جای تبریک دارد، هم آنهایی که بردند و هم ایشان که این را شکل داد، بعد شد ستاد توسعه زیست فناوری و بعد معاونت علمی که درست شد این ستاد را دادند ذیل معاونت، اما این قبلش درست شده بود و ما برای زیست فناوری سند داشتیم، واقعا نشان میدهد که بعضی حرکتها از حاکمیت شروع نمی شود! از دانشمندان شروع می شود و حاکمیت را هم همراه می کنند و از فرصت استفاده می کنند.

به هرحال من در زیست فناوری به تدریج، ضمن این که ارزش اقتصادی و ارزش های مختلفی دارد، موفق شدم که در صحن شورای عالی انقلاب فرهنگی اصلی که رؤسای سه قوه هستند ارائه بدهم، بحث من این بود که اصلا نمی خواهم دیگر راجع به تحقیق صحبت کنم، من اصلا راجع به اچندکس صحبت نمی کنم، من راجع به رتبه علمی نمی خواهم صحبت کنم، این ها را خیلی شدید در همان ابتدای صحبتم گفتم، من راجع به بحث فناوری نمی خواهم صحبت کنم، من راجع به امنیت شما می خواهم صحبت کنم، اینجا بود که یک مقداری توجه ها جلب شد، اینجا من یک درسی را چند سال پیش یاد گرفتم و آن زبان صحبت کردن با مسئولین درجه یک باید زبان خاصی باشد، برخی زبان ها جواب نمی دهد، زبان مردمی اصلا جواب نمیدهد، زبان مریضی و تخت و اینها جواب نمی دهد، یک مقداری توجه ها جلب شد که مدل چیست؟! گفتم یکی از مسائلی که شما دارید مسئله غذایتان هست، کشوری که در حال وارد کردن غذایش هست اصلا استقلالی ندارد، ایمنی که به دست وزارت بهداشت است، یکی هم بحث سلامتتان هست، دارو ها در حال تبدیل شدن به بیوتک هستند، دارو های مشخص و هدف رسان، یعنی در دنیا تبدیلی صورت می گیرد، اینطور نمایش دادم که نمی خواهد شما محاسبه کنید، آمار نامه دارویی هست، سالهای قبلش این عدد یک میلیارد دلار بوده است، اما ما می بینیم این یک میلیارد دلار اسمش در آمارنامه نیست، دیگر هیچ کس نمی تواند بگوید این کار شما نیست، کسی هم نمی تواند بگوید از خارج وارد کرده است، زیرا ارز می خواسته است، ارزی بابت این ها پرداخت نشده است، این خیلی مشخص است، یک میلیارد دلار را ضرب کن در هر ارزی می خواهی، بعد بگو چقدر در این بخش هزینه کردی که اینقدر دستاورد داشته است. برخی از بخش هایش به کار مسئولین می آید که مثلا در آسیا پنجم هستیم، اما اینکه یک رویکردی شما از زیست فناوری به دست بیاورید و به مسئول بگویید من امنیت غذایی تو را با این روش تأمین می کنم، در این زیست فناوری 500 تا شرکت درست شد و من عرض کردم رویکرد مرکز تحقیقات هم شرکت محور شد، اینها بیشترین پول را از صندوق نوآوری و شکوفایی گرفتند و اولین رتبه صادراتی کشور را در دانش بنیان ها داشتند، این باعث شد که این موضوع به تدریج جا بیفتد و من یادم بود که وقتی زیست فناوری را تحویل گرفتم سه میلیارد بودجه داشت، اما امسال به صد و بیست رساندند، گفتند ما این ادبیات را قبول داریم. من به آن ها می گویم برای واکسن آنفولانزا پارسال 50 میلیون دلار دادید، امسال صفر دلار دادید، این دیگر تشکیک نمی خواهد؟! واکسن دهانه رحم می آوردید الان نیاوردید، این دیگر جزء بدیهیات است، حالا شما محاسبه کنید آقا مخبر نشسته است و می گوید من یک کار ملی کردم و فلان و فلان، اما من هم به عنوان زیست فناوری نشستم و می گویم 250 هزار تومان قیمت گرفتید برای یک دوز واکسن، قرار است تا آخر سال 100 میلیون هم بدهید، 100 میلیون را ضرب در 200 هزار تومان می کنیم یک چیزی در حدود 200 هزار میلیارد جناب عالی فروش دارید، ما که در مباحث بیوتک وارد هستیم، 30% بیشتر هزینه مواد اولیه نمی شود و 20% هم مخارج دیگر می شود، شما بفرمایید ببینم کدام حوزه اینقدر اقتصادش برای ستاد اجرایی و کشور جواب می داد؟! من دو مسئله در ستاد زیست دیدم، یکی اقتصاد و یکی امنیت، الان کشور را شما نگاه کنید، به گونه ای دارد امنیتی می شود، یا به خاطر دشمنانش و هم ژئوپلتیک بودن در منطقه و هم اقتصادی که ده سالی هست که مقام معظم رهبری می گویند این شعار سال باید طوری تدوین بشود که مسئولین اقتصاد و معیشت یادشان نرود. من فکر می کنم اگر برگردیم و فلش بک به نظام سلامت بزنیم که شما گفتید چگونه ساختار به آن بدهیم، همیشه وزرای بهداشت می گفتند که ما چه اندازه در سلامت مردم دخیل هستیم؟! 20% در سلامت مردم دخیل هستیم، میگوییم پس 80% اش چه می شود؟! غذای روزمره مردم می شود آن 80% درصد، این را چه کسی می خواهد درست کند؟! ما در ستاد زیست گفتیم برای این راه حل داریم، مثال زدیم و گفتیم شما نزدیک به 600 میلیون دلار کود شیمیایی وارد کردید، نیترات دارد می دهید و این نیترات ماده ای سرطان زاست، در این که ما تردیدی نداریم، ما اومدیم یک باکتری درست کردیم، در علوم پنجم هم بود که از خاک نیترات را بگیر و به ریشه بده، جایش یک باکتری نشاندیم و این شده ارگانیک، نه سرطان زاست و نه خاک از بین می رود و ارزی هم نمی خواهد، این راه حل یک راه حل زیستی، ضمناً 10% هم بهره وری کشاورزیتان بالا می رود.

من خودم با آقای ستاری به ترکیه رفتم و وزیر صنعت و وزیر علومشان گفت ترکیه از ایران زیست فناوری می خواهد، این نشان دهنده این مطلب است که شما در سطح بین الملل جا افتادید، اما الان به عنوان یک وزیر بهداشت باید یک دغدغه تان این باشد که چه فناوری ای در ایران گسترش پیدا کند که سموم وارد بدن نشود، بالاخره کشاورز معیشت خودش هم هست، وقتی کشاورز می بیند که محصولش آفت می زند باید چه کند؟! باید بزند دیگر، مگر این که شما برای این یک راه حل زیستی طراحی کرده باشید و الا نمی شود با معیشت مردم بازی کرد. من در اینجا یک مفهوم را گرفتم و بعد از این سه دهه حرفم این است که این را باید ادغام یافته دید، در شورای عالی سلامت، جایی که رئیس جمهور می نشیند و این موارد را به آن جا برد، ما راه حل را ارائه می دهیم که اقتصاد درست بشود، معیشت فقیر درست بشود، دسترسی درست بشود، من چندین مثال زدم، گفتم شما می گویید گوشت گوسفند چند درصد پروتئین دارد، 50% یا 60% آن پروتئین است، آقا اسپرولینا 70% پروتئین است، اسپرولینا در خلیج فارس و دریای مازندران بیداد می کند، شما اصلا لازم نیست، با آب شور می توانی هرچه خواستی و الان شکل گرفت، این ها مسائلی هست که شما باید فکر کنید که با ارزان ترین قیمت چگونه می توانید راه حلی را ارائه کنید که هم زیست فناور سیر بشود و هم اگر باران نیامد معیشتت به مشکل نخورد و هم تغذیه مردم دچار مشکل نشود. این ها نکاتی هست که دیگر باید مفاهیم و الگو و روش ها را ارائه بدهید، دیگر جای این نیست که خودت یک شرکتی را تأسیس کنید، باید هدایتگری کرد، پروموت کرد و باید پیشران بود. باید پیشرانی چند بخش را به عهده بگیریم، حالا می خواهد علوم باشد یا …، الان بیشترین بازیگر های ما در حوزه زیست فناوری فارغ التحصیل های مهندسی هستند که یاد دارند روی ژن دست کاری کنند و مهندسی ژنتیک بلد هستند و اصل پزشک نیستند، حالا شما حساب کنید که من راهبر سلامت می خواهم بیماری را از مردم بگیرم، چاقی را بگیرم، باید راه حل بدهیم دیگر، من این راه حل ها را در زیست فناوری تماماً دیدم، این راه حل هایی که برای این اقلیم و جامعه است.

ببینید زیست فناوری هست که واکسن های جدید را دارد عرضه می کند، این همان مفهوم پیشگیری است، پیشگیری از این که یک دفعه اقتصاد ها سرنگون باشند. شما فیلم گاو مشت حسن را یادتان هست، طرف الینه شد در گاوش، مرد، خودش هم مُرد، بنابر این من فکر می کنم برای حفظ اقتصاد های کلان، یعنی شما کل جنوب ات میگو هست، اگر یک ویروسی در آن جا بیاید شما چه دارید؟! صادرات که ندارید، معیشت که ندارید، بر شکستگی که دارید، بدهکار بانکی که دارید، خودکشی که دارید، همینطور پشت سر هم، این یک زنجیره ای از آسیب ها هست، این ورودش به این شکل است که واکسن را توسعه بدهید، این جا چیزی هست که شما سوال کردید آیا وزیر بهداشت از روز اول که می آید درگیر می شود به بدهی به بیمه،کسری بیمه اصلا به مفاهیم سلامت نمی رسد، قانونگذار خوب دیده است که یک شورای عالی سلامتی باید باشد، اما آن دبیرخانه را نمی برد، ما تلاش کردیم که با دبیرخانه به شورای عالی سلامت بگوییم این مفاهیم را بگیر و شما ببرید در شورای عالی سلامت، این ها چیز هایی است که با دو تا استاندارد اجباری کار حل می شود، مثلا گفته است نمی خواهد به مردم بگویید مرغ دارای آنتی بیوتیک نخورید اما لیبل بزنید، این را آقای روحانی ابلاغ کرد. من گفتم بیاییم یک کار کنیم، مثل هتل که چهار ستاره و پنج ستاره هست محصولات را ستاره دار کنیم، یعنی یک مرغ پنج ستاره چیزی هست که هیچ پسماند آنتی بیوتیکی ندارد و رشد این تماما ارگانیک بوده است، یعنی فرض کنید اگر نظام سلامت یک چنین موضوعی را آن جا ببرد، چقدر در سلامت مؤثر هست، نه اینکه مرگ و میر مادرش را رها کند و این را ببرد، این ها همه ادغام می خواهد، آن ادغام هایی که باید بگوید زیست را تو بیاور، نان را تو بیاور، شما ببینید یک دفعه در واکسن کرونا، آمریکا می گوید یونورسال واکسین، این ناحیه rbd را با ژن ادیتینگ، پروتئین ها را در کنار هم چیده است و یک یونیورسال واکسین علیه همه کرونا ها درست کرده است، وقتی آن بیاید واکسن های ما زمین می خورند، نمی شود ستاد نانو درکنارت نباشد، نمی شود بیو نباشد، نمی شود ژن ادیتینگ نداشته باشی، یک دفعه سرنگون می شوی، قیمت ها تفاوت می کند، من از ستاد زیست این را یاد گرفتم می شود همیشه به یک چیز فکر کرد، سلامت مردم و امنیت مردم. این مفهوم را از یک حدیث گرفتیم، امام صادق علیه السلام می فرماید دو تا چیز باشد کافی است، یکی امنیت و یکی سلامت، حالا شما یک کاری کنید سلامت طیور، سلامت انسان، سلامت درختان، سلامت سبزی خوردن، دیگر صحت که مخصوص انسان نیست، صحت را که گسترش بدهید هست، این در قانون برنامه هم آمده بود که هر کس هر کاری می کند باید برایش یک پیوست سلامت هم درست کند، گفتم ما نرسیدیم این ها را خوب شکل بدهیم یعنی شما اگر پتروشیمی بروید می بینید که اصلا پیوست سلامتی در کار نیست، چون نه وزارت بهداشت بلد است و نه آن بلد است، من فکر می کنم یکی از راه حل های اساسی نظام سلامت این است که به راه حل های زیستی پناه بیاورد، به فناوری ها که هم دانشجو های فارغ التحصیلش را مشغول کند، هم معیشت مردم فقیرش را تأمین کند، هم ثروت کشورش را چند برابر کند و هم امنیتش را درست کند و هم بداند اگر حادثه بیولوژیک رخ داد قدرت واکنش سریعش به نحوی هست که دو ماهه واکسن می سازد، این ها را وقتی با هم دیگر جمع می کنیم می بینیم، مطلوب یک حکمرانی صحیح این است که این دو ابزار را کنارش داشته باشد و این یک علمی هست که در کنار حکمران این دو امکان را برایش فراهم می کند، این چیزی بود که من فکر می کنم اگر یک دهه دیگری باقی بود، باید این را به نظام تزریق کنیم، نه نظام سلامت، در نظام.

{ما فکر می کردیم اوج تحول این است که بالفرض انستیتو پاستور رشد کند و واکسن تولید کند، اما دیدیم نه، همین فارغ التحصیلان دانشگاهی وارد میدان شدند و شروع به تولید واکسن در بخش خصوصی کردند، در بخش هایی که برای بخش خصوصی توجیه داشت مثل تولید واکسن آنفولانزا ورود کردند. من می توانم به طور قطع و یقین بگویم که ما در سه چهار سال آینده یکی از صادر کنندگان واکسن توسط بخش خصوصی خواهیم بود.}

مجری: به هر حال شاید همه این سال ها یک شرایط عادی حساب می شد، زمستان 98 یک عامل خارجی می آید و خیلی این بازی را به هم می زند، نه در کشور ما بلکه در همه دنیا، به نام ویروس کوئید 19 و اتفاقاتی که در کشور افتاد طبعا بسیاری از این ارتباطات در حوزه سلامت و وزارت بهداشت و ستاد زیست فناوری بازمی‌گشت، حسب شرح وظیفه و این ها، یک روایتی از آن جا داشته باشید.

دکتر: خود شما آقای دکتر جهانپور در جریان هستید، ما اول کار که دنیا فکر می کردند مشکلی نیست، آنها چند تا کیت اهدایی به ما دادند و ما به هر حال در پاستور متمرکز کردیم و سمپل ها از کشور بلند شد و اینجا آمد، روزی که گفتند کیت شما اسفند ماه تمام است و دیگر کسی به شما نمی دهد، حساب کنید چه کسی به داد کشور رسید؟! همان شرکت های دانش بنیانی که قبلا درست شده بود. من یکی از این شرکت ها که در مصاحبه شما می شناسید آقای دکتر تهرانی، ما از یک سال قبل به او گفته بودیم که باید یک شتاب دهنده بزنیم، او کاسبی خودش را داشت و می گفت شتابدهنده چیست؟! گفتم اجازه بده تا فناور ها بیایند زیر منتورشیپی شما مستقر بشوند، اولین کیت را او داد و گفت اگر این شتاب‌دهنده نبود، من اصلا نمی توانستم برسم، یعنی تلفیق فناوری ها باعث شده که ما بعد از مدتی دست پیدا کنیم هر چند کوئید فرصتی بود که یک نقیصه بزرگ نظام سلامت که بلد نبود در محیط تشخیص یک ویروس بدهد، این خدا رو شکر حل شد و الان ما شبکه تشخیص مولکولی در کشور داریم، یعنی این نبود، ما مدیون کرونا هستیم از این جهت که برای هر ویروس دیگری پهلوان شدیم. می بینید که کشور به زودی مرتفع کرد، بلافاصله گفتند حالا کیت تشخیصی سریع باید کار بکند، وقتی ستاد اجرایی شروع کرد با قیمت 100 هزار تومان و قس علی هذا و بعد هم نبود، شما حساب کنید الان 6تا تأمین کننده دارید در یک فرصت کم با قیمت 45 هزار تومان، یعنی اگر در یک ماه، شبی ده هزار تومان را ما می گوییم بررسی کنید، 15 میلیارد به نفع وزارت بهداشت شد، این فناوری ها که آمدند رقابت کردند، من از منظر خودم این موضوع را می بینم و از منظر واکسن فرض بگیرید ما رناپ را آورده بودیم حمایت می کردیم و می خواستیم داروی ضد سرطان بسازیم، چون اساتید این یک دفعه چرخاندند و فناوری ام آر ان را بردند روی واکسن، این هم چرخید و روی واکسن آمد، بالأخره الان دو تا شرکت دنیا ام آر ان دارند و ایران چهارم می شود. تراز ایران را کسی تصور نمی کند که چهارم دنیا هست و برای اولین بار این واکسن در دنیا ساخته می شود، فناوری ای نیست که یک ساعته آمده باشد. 16تا پلتفرم از ام آر ان بیرون می آید در آینده پیش بینی می شود برای واکسن سایتو مگالو وایروسش در آینده بازار بزرگی درست کند زیرا هیچ سولوش راه حلی برای سایتو نداشتیم. این می آید تا در نهایت در عرصه خودش به یک فناوری نوین تبدیل شود.

مجری: سی سال در دنیا به تعبیر ما ایرانی ها گرسنگی کشیدند تا این فناوری به مرحله استفاده انسانی رسید.

دکتر: اما ما چه کار کرده بودیم؟! ما زیر ساخت نداشتیم و بچه هایمان رفته بودند آمریکا، به این خاطر که بنیاد ملی نخبگان درست کردیم، این ها را دوباره به ایران برگرداندیم، چون آمدیم با فرامین حضرت آقا این ها را حمایت کردیم این ها ماندند، اگر این زیر ساخت ها نبود شما چطور می توانستید شروع کنید؟! من یادم هست که به هر حال معاون اول بحث ژن ادیتینگ و سرخک را که از پاستور هزینه کنیم، گفتم ما باید ژن ادیتینگ بلد باشیم و آن روی ویروس سرخک کار شد و بعد رفت به ستاد اجرایی که تبدیل به واکسن اطفال بشود، این ها از قبل پایه گذاری شده بود یعنی کرونا نمی شود یک دفعه بیاید و ما هم بگوییم که این واکسن .

مجری : در جامعه ای باید سیکل اول متوسطه میانگین تحصیلی باشد و بعد هیچ پرداختی به این حوزه ها نباشد و ما انتظار داشته باشیم یک ساله این واکسن بیاید که آمد، قطعا در اینجا زیر ساختی آماده شده است و در این بحران، فرصتی از این بحران به دست آمد.

دکتر: این چه چیزی را نشان داد؟! نشان داد که از قبل اگر زیر ساخت ها را آماده کنیم، مدل شرکتی حرکت کنیم، اگر دانشمندان را مجتمِع کنیم و حمایت کنیم، روزِ روزش به فریادت خواهند رسید، حالا کوئید بود، من زیست فناوری را هم گفته ام، این یک کیمیا بود، به قول معروف راه حلی بود که به هر چه بزنید طلا می شود، این کرونا یک درس بود، چه کسی به داد شما رسید ؟! منتِلاتراتور هایتان را داد، در حالی که در دنیا می دزدند! حالا ماسک فناوری ندارد من بخواهم بگویم که در ماسک ما فلان کردیم

مجری : تازه در همان هم خود بنت بلون که در ماسک ها استفاده می شد، تا چند ماه در حال وارد کردن آن بودیم و مشکل داشتیم.

دکتر: دیدید به فوریت ایرانی ها زدند. این را چه کسی زد؟! یک دارو ساز بنت ملون را زد که بلد بود و چند چیز دیگر را هم می زد. کرونا نشان داد گرچه خیلی مسائل دارد از منظر زیستی نگاه می کنم، می بینم یک سطح تراز مسئولین را بالا آورد، الان در مجلس می گویند ما چگونه مقابله زیستی کنیم؟! این خوب بود، چقدر التماس می کردیم و جواب نمی دادند، ما راجع به این واکسن هر چه حرف می زدیم فائده ای نداشت، حالا هوشمندی ما در آخرین بحثی که کرونا هست، این است که امام چگونه مدیریت کرد جنگ را که از دل آن سپاه در بیاورد، موشک سازی در بیاورد، بالاخره می دانست که این جوان ها می دانند می روند و جمع می کنند.

مجری: همین ساختار شبکه. شما روز ابتدای جنگ 14000 پزشک فیلیپینی، پاکستانی، بنگلادشی و هندی در ایران دارید و روز پایان جنگ شما چندبرابر این عدد پزشک یا دانشجوی پزشکی دارید.

دکتر: حالا حساب کنید ببینید اگر ما روی این فناوری ها به هر حال کرونا را طوری مدیریت کنیم که من الان می بینم یک بخش فتو الکتریک می بینم که می گوید من برای کرونا راه حل دارم، یک بخش مغناطیس می گوید من کرونا راه حل دارم، من می گویم اصلا نباید جلوی این ها را گرفت، بلکه اجازه بدهیم این بحران از دلش همه این ها را بیاورد، همه این ها برای نظام سلامت است و در سرش خواهد زد، یعنی سرعت تشخیصی را بالا می برند، دقت را بالا می برند، مدل واکسن را عوض می کنند و نشان داد چه ظرفیت عظیمی در کشور وجود دارد.

مجری: در ماده اولیه شما مطلع هستید، نمی خواهیم الان وعده بدهیم اما به هر حال بعضی از رزین ها یا ژل های استفاده نشده در واکسن الان استفاده نشده است در واکسن، چه روز و چه چینی و چه هندی، چه آمریکایی و چه اروپایی الان دارند از یک شرکت تهیه می کنند، چند دهه هست که دنیا فقط از همین شرکت استفاده می کند، امروز می بینیم برخی از آن ها به جایی رسیده است و برخی از آن ها به جایی خواهد رسید که در داخل کشور ما که تا دیروز نه واکسن ساز بودیم و نه ماده اولیه می ساختیم در واکسن، امروز ظرف چند ماه به نظر من این امید ایجاد شده است که ما در دو سه ماه آتی همین ماده انحصاری را در ایران تولید کنیم.

دکتر: به هر حال دیروز یک بحثی بود که مردم می گویند کشور های هم جوار چنین و چنان…، می دانید، گفتم یک سالش را خریده است و سال دومش را چه می کند؟! آن که از خودش دارد حرفی برای زدن خواهد داشت. اگر ترکیب دو واکسن را گفتند، آن موقع چه می کنید؟! اگر گفتند سه دوز آن وقت چه کار می کنید؟! یعنی کشوری نجات پیدا می کند که دستش در جیب خودش باشد و این کم چیزی نیست.

مجری: اما همان راه را آقای دکتر یک یا دو تا کشور کوچک بیشتر نیست، کشور های دیگر اطراف ما مثلا ما یک کشوری داریم که اصلا مردم واکسن نمی زنند.

دکتر: نکته بعدی این است که این ها نهایت رفاقت را با استکبار دارند، رفاقت که نیست، برده اند! ذوب شده اند در آن، چرا ندارند؟! اگر قرار است به هر حال مدل مدیریتی این ها جواب بدهد پس چرا این ها ندارند؟! ترکیه یک بیو سیمیلار ندارد، چرا ایران 25 تا دارد و در آسیا سر بلند هست، این چیست؟! بالاخره می توانید بگویید؟! این ها یک بخشش به نظر من مستند کردنش این است که این کشور دوست و همجوارتان مگر نمی بینید هیچ مشکلی با نظام سلطه ندارند، چرا یکی از این ها را ندارند؟! دانشگاه دارد رشته اش را دارد، فناورش را دارد، اقتصادش هم از ما بزرگ تر است اما یک محصول در خود ندارد، نمی توانید این ها را شما نادید بگیرید. این ها را که در حقیقت فناور ها که می شنوند الان به نحوی هست که مأیوس می شوند و می گویند چرا این ها قدر ما را نمی دانند، یعنی یک واکسن ساز وقتی که این زیر نویس های بعضی را نگاه می کند، می گوید این بیدار شب من را ندیده است، ریسک های من را ندیده است، روزی که داشتم در سلول بروک کشت می دادم و هیچ واکسنی هم نبود، این بد بختی های من را که با چه پروتکشنی باید می رفتم 24 ساعت در اینجا می ماندم ندیده است، فکر کرده است این یک تقلید است، چرا بقیه این تقلید را نکرده اند؟!

من فکر می کنم این دستاورد ها را خیلی خوب در این بحران بیان کنید و با این مستند سازی ها نباید از بین بروند و باید مکتوب بشوند، گرچه دوستان درگیر هستند و خوب کار می کنند، اما ان شاء الله من فکر می کنم این مدل که از الان در حین کار تمام اینها در حال ثبت وضبط هست، مدل پاسخگو ای خواهد بود به شرط این که یک گروهی ثبت کنند و در عرصه دنیا بروند بر اساسش مستند بسازند که یک کشوری که همه فشار ها را بر او وارد کردید، مدیریت درونی او چگونه باعث شد که قابلیت هایش را بیاورد و مردمش را نجات بدهد، من قبول دارم بعضی ها به ما فشار آوردند در بحث کرونا و درمان های بی خودی که آوردند و اعصاب خوردی هایی که بر همه وارد شد، اما بخشی از آن این بود که می خواستند مسئولیت اجتماعیشان را ایفا کنند و حرص هایشان، حرص های بیزنسی نبود و به یک نحوی می خواستند بگویند من هم در این سهم داشتم. متأسفانه ما نتوانستیم این را خوب هدایت کنیم و تمام این ها را بیاوریم.

در پایان امیدوارم موفق باشید یک کار بسیار خوبی را شروع کردید، به هر حال نتیجه می گیرید.

مجری: ان شاء الله خبر های بهتری از حوزه زیست فناوری بشنویم و هر روز بیش از قبل. از شما سپاسگزارم علی رغم مشغله های کاری، این وقت را در اختیار ما قرار دادید.

بدون دیدگاه

دیدگاهتان را بنویسید لغو پاسخ

برای نوشتن دیدگاه باید وارد بشوید.