روزنامه گاردین در گزارشی با عنوان «حمله شیمیایی طالبان یا هیستری جمعی» در سال ۲۰۱۰ به بررسی مسمومیت‌های سریالی دانش‌آموزان دختر در کشور افغانستان می‌پردازد و با اشاره به نمونه‌هایی از اتفاقات مشابه در سال‌های گذشته و ادامه‌دار شدن ماجرا، نکات قابل توجهی را مطرح می‌کند. در بخشی از این مقاله که به گزارش مسمومیت در یکی از مدارس دخترانه افغانستان می‌پردازد می‌خوانیم:

«به گفته کارکنان، والدین و حاضران در صحنه، دختران حدود ساعت ۱۰:۳۰ صبح، در بلوک کلاس اصلی مدرسه شروع به غش کردند. به گفته پزشکان، بسیاری از آن‌ها به بیمارستان منتقل شدند و به سرعت بهبود یافتند، اما برخی از دختران برای چندین ساعت بیهوش ماندند. برخی دیگر استفراغ می‌کردند و از حالت تهوع شاکی بودند. این روزنامه تصریح می‌کند که علائم این مسمومیت با سایر موارد گزارش شده در سراسر کشور مطابقت دارد.»

گاردین به دنبال ریشه‌یابی این ماجرا، فرضیات متفاوتی را مطرح می‌کند. برخی از افراد معتقد بودند که این حوادث نوعی حملات بدخواهانه توسط محافظه‌کاران اجتماعی است که با تحصیلات زنان مخالف هستند. برخی دیگر از افراد نیز فکر می‌کنند به احتمال زیاد «هیستری دسته جمعی» علت ماجراست. عبدالله عابد، سرپزشک بیمارستان بوست می‌گوید: «یک پزشک معمولی در یک بیمارستان نمی‌تواند بدون آزمایش‌های بیشتر دقیقاً علت این اتفاق را بگوید. من فکر می‌کنم سه نفر از آن‌ها، فقط از دیدن بیماری دوستان‌شان شوکه شده بودند، اما باید برای بقیه اتفاق دیگری افتاده باشد.»

در ادامه بررسی‌های صورت گرفته در رابطه با ریشه این اتفاقات، نظر برخی کارشناسان پزشکی غربی در رابطه با این ماجرا مطرح می‌شود:

«کارشناسان پزشکی غربی در حین بررسی حوادث قبلی از قربانیان ادعایی نمونه خون گرفته‌اند، اما نتوانستند شواهد واضحی از مسمومیت بیابند. آن‌ها همچنین این سوال را مطرح کرده‌اند که چگونه چنین گاز به ظاهر قدرتمندی می‌تواند با این سهولت ظاهری در اطراف ساختمان‌های بزرگ مدارس پخش شود؟ در حادثه امروز برخی از دختران برای اولین بار علائم را بعد از چند مدت نسبت به دیگران نشان دادند.»

در بخش دیگری از مقاله، به نقش رسانه‌های جمعی و دامن زدن آن‌ها به این بیماری‌ها با ذکر نمونه‌های مشابهی در دیگر کشورهای جهان پرداخته شده است: «کارشناسان می‌گویند وجود چنین ترس‌هایی، مشابه مواردی که در مکزیک و کوزوو ثبت شده است، می‌تواند باعث ایجاد هیستری جمعی همراه با بیماری فیزیکی واقعی شود. تعداد زیادی از حملات علیه مدارس که در رسانه‌های افغانستان گزارش شده است، می‌تواند اضطراب دانش‌آموزانی را که تصور می‌کنند مسموم شده‌اند، تشدید کند.» عمق این فضاسازی‌های رسانه‌ای به حدی است که در محله‌ای عمدتاً پشتون‌نشین در یکی از مناطق شرق کابل، هیچ‌کس باور نمی‌کرد که این رویداد چیزی جز حمله شیمیایی توسط افرادی باشد که به تحصیل زنان اعتراض دارند.[۱]

کمیساریا عالی سازمان ملل برای پناهجویان نیز در گزارش خود پس از ذکر نکاتی در رابطه با رفتار افراطی برخی از مخالفان تحصیل بانوان و دختران در این کشور اعلام می‌کند که در این مورد به خصوص هیچ سرنخی مبنی بر اینکه این گاز چه بوده یا از کجا آمده، وجود ندارد. برای بسیاری از دانش‌آموزان دختر افغان، ترس الهام‌گرفته از طالبان، زندگی روزمره آنها را فراگرفته است و همین موضوع عاملی شده است که والدین بسیاری دانش‌آموزان خود را به مدارس اعزام نکنند. این در حالی است حوادث تازه‌تر مربوط به مسمویت دانش‌آموزان در بخشی از کشور رخ داد که هرگز تحت کنترل شدید طالبان تندرو نبوده است و همین موضوع ماجرا را متفاوت و پیچیده‌تر می‌کند.[۲]

روزنامه تایم در گزارش خود در سال ۲۰۱۲ به بررسی علت مسمومیت‌های سریالی دانش‌آموزان دختر در کشور افغانستان پرداخته است. در ۶ ژوئن، ماجرای مسمومیت دانش‌آموزان بهانه‌ای شد تا دولت افغانستان انگشت اتهام را به سمت طالبان نشانه بگیرد، اما طالبان با وجود مخالفت آشکار با تحصیل دختران و زنان، هدف قرار دادن دختران جوان را رد کرد. این روزنامه با اشاره به ادامه‌دار شدن سه ساله این ماجرا می‌نویسد:

«نتایج آزمایش‌های شیمیایی چاه‌های مدرسه و نمونه‌های گرفته شده از دانش‌آموزان آسیب دیده، هیچ سم عجیبی را نشان نمی‌دهد. تحلیلگران همچنین پیشنهاد می‌کنند که طالبان از پیچیدگی لازم برای تولید مواد شیمیایی که هیچ اثری از خود باقی نگذارد، برخوردار نیستند. با این حال، یک مرد از آن زمان اعتراف کرده است که به دختران برای مصرف مواد شیمیایی در مدارس‌شان پول پرداخت کرده است.»

در ادامه گزارش می‌خوانیم:

«سازمان بهداشت جهانی، می‌گوید که هیچ مسمومیتی وجود نداشته (در واقع، هیچ مدرک مشخصی وجود ندارد) و دختران جوان به سادگی پدیده کمی نادر هیستری جمعی را تجربه می‌کنند. سازمان جهانی بهداشت یافته‌های خود را برای دیلی تلگراف منتشر کرد و نشان داد که ۳۲ مدرسه از ۳۴ مدرسه آسیب‌دیده نمونه‌هایی از آب، خون و ادرار داده‌اند و نتایج همه این جستجوها منفی بوده است. در بیانیه سازمان بهداشت جهانی آمده است که بر اساس یافته‌های اولیه، تجزیه و تحلیل حوادث و وضعیت غالب، بیماری روانی جمعی محتمل‌ترین علت است. همچنین این واقعیت عجیب وجود دارد که تعداد بسیار کمی از معلمان تحت تأثیر این بیماری مرموز قرار گرفته‌اند.»

در بخش‌های دیگری از مقاله، نویسنده با اشاره به نقش حضور آمریکا در افغانستان و ادعای بهبود شرایط زنان در حوزه‌های مختلف از جمله آموزش و تحصیل، استمرار حضور نظامیان ایالات متحده در این کشور را عاملی برای جلوگیری از وقوع چنین اتفاقاتی می‌داند و تصریح می‌کند:

«اداره امنیت ملی افغانستان نیز بر این باور است که طالبان مسئول این حملات هستند و هدف از این حملات ترساندن دختران به مدرسه رفتن است، زیرا ایالات متحده و متحدانش در حال آماده شدن برای خروج نیروها تا سال ۲۰۱۴ هستند. افغانستان بیش از ۳۰ سال است که در جنگ بوده است. علیرغم تلاش‌ها برای کاهش استرس و کشمکش در چنین زندگی، خروج نیروهای آمریکایی – چه خوب و چه بد – ممکن است تغییرات و آشفتگی بیشتری برای مردم این کشور ایجاد کند که در حال حاضر در ترس زندگی می‌کنند.»[۳]

[۱] https://www.theguardian.com/world/2010/aug/25/taliban-poison-attack-girls-school

[۲] https://www.refworld.org/docid/4a1d3e0128.html

[۳] https://world.time.com/2012/07/06/taliban-terror-or-mass-hysteria-who-is-poisoning-afghanistans-girls/